In een theoretisch kader geef je een kritisch overzicht van de belangrijkste theorieën, benaderingswijzen of concepten die je helpen bij de beantwoording van de vraagstelling. Je laat niet alleen zien welke theoretische perspectieven relevant zijn, maar ook hoe ze zich tot elkaar verhouden (tegenstellingen en raakvlakken) en hoe ze samen komen tot een geïntegreerd, logisch geheel. Hierbij combineer je verschillende wetenschappelijke bronnen en presenteer je de analyse ervan. Hier dient een mooi lopend verhaal van te worden gemaakt, met goede overgangen waaruit de relatie tussen de centrale theorieën en concepten blijkt, en geen verzameling is van losse samenvattingen.  

Een goed theoretisch kader heeft een duidelijke focus, is geschreven met een duidelijk doel en is kritisch. Er is een zichtbare samenhang tussen de concepten in relatie tot het onderzoeksthema. Qua structuur wordt vaak gewerkt met een ‘zandloper’ of ‘trechter’ model, waarbij van breed naar specifiek wordt geschreven. Je werkt vanuit het bredere theoretische debat naar concrete concepten en komt tot een conceptueel model of overzicht. Het laatste deel van het theoretisch kader – het meest specifieke – is zichtbaar gekoppeld aan hoofd- en deel vragen van het onderzoek.  

Het theoretisch kader resulteert in een unieke tekst. Je wilt de discussie rondom je onderwerp weliswaar afstandelijk weergeven – je persoonlijke mening blijft op de achtergrond – maar toch is jouw stempel zichtbaar. Dat zit in de selectie van de bronnen en de manier waarop je ze integreert, in welke volgorde je de tekst opbouwt en in de manier hoe je bronnen tegen elkaar afzet. De keuzes die je daarbij maakt verschillen van persoon tot persoon. Let wel, het theoretisch kader is een theoretisch verhaal en betreft nog geen toepassing op een specifieke casus.  

Conceptueel model

Na het schrijven van het theoretisch kader heb je als het goed is een overzicht van de belangrijkste literatuur over je onderwerp. Je hebt verschillende standpunten naast elkaar gezet en kritisch besproken. Het is nu mogelijk om op basis van de literatuur een conceptueel model op te stellen waarin je de verwachte verbanden weergeeft.

Een conceptueel model is een schematische weergave van de verbanden tussen variabelen volgens de theorie. Het conceptueel model helpt je bij het formuleren van hypothesen (verwachtingen over bestaande verbanden) en geeft je inzicht in de gegevens die je nodig hebt (bijvoorbeeld de enquêtevragen).

Een conceptueel model bestaat uit:

• De variabelen die volgens de theorie relevant zijn voor het beantwoorden van de onderzoeksvraag. De variabelen zijn de kenmerken van de onderzoekseenheden.
• De verwachte relaties tussen de variabelen. Indien variabelen elkaar wederzijds beïnvloeden spreken we van samenhang. In het conceptueel model wordt dit aangegeven door een lijn, of een dubbele pijl. Indien de er sprake is van causaliteit (de ene variabele beïnvloedt de andere, maar niet omgekeerd) wordt er een enkele pijl gebruikt.
• De onderzoekseenheden. Dit zijn de elementen van het onderzoek, bijvoorbeeld studenten, huishouden, bedrijven of gemeenten. Alleen als er sprake is van meerdere typen onderzoekseenheden worden de onderzoekseenheden in het conceptueel model vermeld, zodat duidelijk is welke variabelen en relaties betrekking hebben op welke eenheden. In een onderzoek naar gebruikers en aanbieders van voorzieningen in de zorg kan onderscheid worden gemaakt tussen consumenten en producenten als onderzoekseenheden.

Een voorbeeld

Hieronder staat een eenvoudig conceptueel model over het vervoermiddelkeuze van studenten voor een bezoek aan de Uithof. De vervoermiddelkeuze wordt bepaald door persoonlijke kenmerken en door de eigenschappen van de verschillende typen vervoermiddelen, dit is gebaseerd op literatuur en heb je beschreven in het theoretisch kader. We willen hier de vervoermiddelkeuze van studenten verklaren. Alleen studenten zijn hier de onderzoekseenheid. Dit hoeft dus niet in het model te worden aangegeven.

Kennisclip Theoretisch Kader en Conceptueel Model

Disclaimer: Tekstueel en inhoudelijk is deze clip af, de visuele weergave is nog de pilot-versie