Bronnen selecteren en beoordelen
Wanneer je bronnen gevonden hebt, is het aan jou om uit deze stapel de bronnen te selecteren die relevant zijn voor jouw onderzoek. Hiervoor moet je in staat zijn de bronnen snel te beoordelen, te evalueren op basis van relevantie en betrouwbaarheid. Hiervoor kun je verschillende leesstrategieën gebruiken, afhankelijk van waar je bent in het onderzoeksproces: pre-viewing, skimming, scanning en deep reading (zie bijvoorbeeld)
Voor relevantie is een aantal vragen van belang, maar let in eerste instantie voornamelijk op de titel, abstract en kopjes die in het artikel gebruikt worden (soms zijn pre-viewing, skimming en/of scanning hierbij voldoende):
- Draagt deze informatie bij aan het beantwoorden van je hoofdvraag of één van je deelvragen?
- Over welk aspect van je hoofd- en/of deelvragen geeft deze bron informatie? Geeft het inzicht in de context van jouw onderzoeksgebied? Of weet je hierdoor meer over de verwachte verbanden tussen gezondheid en groen in de wijk en draagt de informatie bij aan het opstellen van je theoretisch kader?
- In hoeverre lijkt het onderzoeksgebied of de onderzoekseenheden in de gevonden bron op die in je eigen onderzoek? Het is de vraag of de gevonden informatie in dat geval relevant is voor jouw centrale vraag en thuishoort in je theoretisch kader.
- In hoeverre komt de context van het gevonden onderzoek overeen met jouw context? Die context moet je meenemen in de interpretatie van de resultaten. Hoe actueel is de bron en wanneer is het onderzoek uitgevoerd?
Je doet onderzoek naar stadslandbouw in Canada en je vindt een bron over stadslandbouw in Oeganda. Deze kan relevant zijn, want geeft ook een overzicht van de kosten en baten van stadslandbouw in het algemeen. Echter, de bron kan ook niet/minder relevant zijn als de inhoud sterk op de Oegandese casus rust, en daarmee nogal afwijkt van de Canadese context.
Als je onderzoek doet naar burgerparticipatie in Nederland, en je vindt een bron die gaat over burgerparticipatie in Rusland, kun je er niet zomaar van uitgaan dat de conclusies die in dat onderzoek getrokken zijn ook gelden voor de Nederlandse situatie.
Wanneer jij onderzoek doet naar de leefbaarheid in Kanaleneiland, en je vindt een bron die de ontwikkelingen in Kanaleneiland in de jaren 1970 beschrijft, levert je dat geen relevante informatie op over de situatie nu. Je kunt het wel gebruiken als bron wanneer je de context beschrijft en een overzicht geeft van de geschiedenis van Kanaleneiland.
Er zijn verschillende manieren waarop je de betrouwbaarheid van bronnen kunt beoordelen of controleren. Is er bijvoorbeeld een peer-review proces vooraf gegaan aan de publicatie? Waar en wanneer is de bron gepubliceerd? Door wie? Kan er sprake zijn van een belangenconflict?
- Een artikel in een tijdschrift met peer-review is al door andere wetenschappers kritisch beoordeeld en is dus betrouwbaarder dan een artikel in een tijdschrift waar geen controle op zit. Sommige zoekmachines, zoals Scopus, laten alleen resultaten zien van peer-reviewed tijdschriften, terwijl bijvoorbeeld Google Scholar veel meer resultaten toelaat. Wees dan extra kritisch op de betrouwbaarheid van de bron. Als er een DOI-nummer bij staat, weet je dat het om een peer reviewed wetenschappelijk artikel gaat.
- Controle door anderen achteraf (bijvoorbeeld een boekrecensie of citaties).
- Controle door jezelf (bijvoorbeeld auteur, datum, doelgroep, verantwoording van de gebruikte methode, aanwezigheid van bronvermelding).
Je vindt een artikel zonder bronvermelding waarin de methode van het onderzoek niet duidelijk is uitgelegd. Het is moeilijk te beoordelen of deze bron betrouwbaar is, wat betekent dat het dan beter is om verder te zoeken naar andere, betrouwbare bronnen.
Je vindt een artikel in een wetenschappelijk vakblad met veel citaties. Dit betekent waarschijnlijk dat het een belangrijke kernbron is over jouw onderwerp. Let op: veel citaties is niet altijd positief. Andere auteurs kunnen ook naar een artikel verwijzen om deze te bekritiseren.
Naast wetenschappelijke literatuur zul je tijdens het zoeken ook niet-academische bronnen tegenkomen. Voorbeelden daarvan zijn beleidsonderzoek- en adviezen (bijvoorbeeld van het Planbureau voor de Leefomgeving), krantenartikelen, blogs, conferentiebijdragen, jaarverslagen, en bachelor- en masterscripties. Een aantal aandachtspunten:
- Gebruik scripties vooral om een idee te krijgen van het onderwerp en om verdere literatuur te vinden door de literatuurlijst door te nemen. Baseer jouw theoretisch kader niet op de uitkomsten van deze onderzoeken. De kwaliteit van het gedane onderzoek is lang niet altijd goed te beoordelen.
- Artikelen in tijdschriften zoals Rooilijn en Geografie zijn geschreven voor een breder publiek en geven een algemeen overzicht van een bepaald onderwerp. Raadpleeg ze in de eerste fase van je literatuurverkenning en doe inspiratie op voor zoektermen, onderzoeksgebieden of sleutelpersonen.
- Vraag jezelf altijd eerst af waarvoor je de bron wil gaan gebruiken. Is het een onderdeel van de aanleiding? Maatschappelijke relevantie? Of ter onderbouwing van een methodologische keuze? Het antwoord op deze vraag heeft invloed op hoe je de niet-academische of grijze literatuur gebruikt. Beleidsonderzoek is bijvoorbeeld relevanter om te gebruiken in je aanleiding en context of casus beschrijving en niet om je theoretisch kader op te baseren. Krantenartikelen en blogs kunnen ook de aanleiding voor je onderzoek vormen.
Stel jezelf altijd de volgende vragen: Wie is de auteur of verantwoordelijke organisatie? Wanneer is de bron gepubliceerd of geactualiseerd? Wat is het doel van de bron? En wie is de doelgroep? Wat is de kwaliteit van de bron? Is er een verantwoording van de gebruikte methode en bronvermelding aanwezig? Hoe is de onderbouwing en het algehele taalgebruik?
Deze link geeft een goed overzicht over hoe je de betrouwbaarheid van bronnen, en zoekmachines kunt evalueren, inclusief een lijst met vragen (de CRAPMAP) die je helpt te beoordelen of de (online) informatie die je hebt gevonden betrouwbaar en bruikbaar is: Verdieping – Bronnen evalueren – LibGuides at Utrecht University
Deze link geeft een goed overzicht van hoe je Wikipedia wel en niet in je onderzoek kunt gebruiken (spoiler: niet als wetenschappelijke bron, wel als naslagwerk): Algemeen – Wikipedia – LibGuides at Utrecht University